Аҷаб шаҳри дилороӣ, Душанбе,

Хаёлам зеби дунёӣ, Душанбе

  Оре, Душанбе – пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон, яке аз марказҳои маънавию фарҳангӣ, яке аз шаҳрҳои калонтарини Тоҷикистон мебошад. Шаҳри Душанбе аз шумори шаҳрҳои мутараққии минтақаи Осиёи Марказӣ буда, дар водии Ҳисор, дар баландии 750-930 м аз сатҳи баҳр ҷой гирифтааст. Масоҳати шаҳри Душанбе зиёда аз 124,6 км² мебошад. Пойтахти кишвари мо-шаҳри Душанбе таърихи худро дорад. Мувофиқи баъезе сарчашмаҳо дар замони тоинқилобӣ Душанбе як деҳаи хурди назарногир буда, аҳолии хеле кам доштааст. Душанбе ҳамчун деҳа аз асрҳои XVII маълум аст. Азбаски ҳар ҳафта рӯзи душанбе савдогарону деҳқонон аз дуру наздик дар ин деҳа ба харидуфурӯш машғул мешуданд, оҳиста – оҳиста деҳа номи Душнберо мегирад. 

  15 – марти соли 1925 чун пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон Душанбе ба худ мақом (статус) – и шаҳрро гирифтааст. Аз соли 1929 то 1961 Сталинобод ном дошта, аз соли 1961 инҷониб Душанбе номгузорӣ шудааст.

  Шаҳри Душанбе аз ҳамон лаҳзаи пойтахти кишвар эълон шуданаш таваҷҷуҳи аҳли қаламро ба худ ҷалб намудааст. Ситоишу васфи пойтахти кишвар яке аз мавзӯъҳои муҳим ва диққатҷалбкунанда мебошад. Солҳои зиёд аст, ки мавзӯи номбурда аз ҷониби шуарои намоёну номдор васф мешавад. Душанбе чун маркази маънавию фарҳангӣ  аз рӯзи таъсисёбӣ то ба имрӯз бо ҳусну ҷамолу зебоии худ мардумашро мафтун кардааст. Шуарои намоёну номдори тоҷик Мирзо Турсунзода, Боқӣ Раҳимзода, Лоиқ Шералӣ, Абдусалом Деҳотӣ, Ғоиб Сафарзода, Гулназар Келдӣ, Норинисо, Ҳадиса ва дигарон аз зебоиҳои шаҳри Душанбе илҳом гирифта, дар ғазалу рубоиву дубайтиву достонҳо васфи пойтахти кишварро кардаанд.

  Устод Мирзо Турсунзода Душанберо, ки шаҳраки навбунёду камаҳолӣ ва назарногир будааст, дар достони «Ҳасани Аробакаш» чунин тасвир кардааст:

                            Дар ҳамон солҳо Душанбеи мо,

                            Деҳаи хурди камаҳолӣ буд.

                            Аз тамоми нишонаҳои ҳаёт,

                            Солҳои зиёд холӣ буд.

  Хушбахтона, вақте ки Душанбе пойтахти кишвари тоҷикону тоҷикистониён, маркази Ҷумҳурии Тоҷикистон эълон мегардад, ҳама пиру барно аз як гиребон сар бароварда ба обод кардани он машғул мешваванд, ки ин лаҳзаро устод Турсунзода хеле моҳирона тасвир кардааст:

                            Маркази нав – Душанбеи худро,

                            Дӯстдоранда наврасон будем.

                            Ба ҳама корҳои ин марказ,

                            Ҳамаи мо мададрасон будем.

  Бо мурури замон Душанбе ободу зебо мегардад. Роҳу биноҳо бунёд мегарданд. Мирзо Турсунзода азобу машаққати гузаштаро пеши назар оварда чунин мегӯяд:

                            Ёд дорам, ки ман ба наздикӣ,

                            Дар ҳамин роҳ фитода мерафтам.

                            Аз Қратоғ то ба Душанбе,

                            Побараҳна, пиёда мерафтам.

  Ҳамин тавар, оҳиста – оҳиста дар мафкураи мардум андешаи ҳар чӣ бештар пойтахтро обод кардан пайдо шуда, дар шаҳр биноҳои истиқоматӣ, давлатию маъмурӣ сохта мешаванд. Комёбиву муваффақиятҳои бадастомада боиси он гардид, ки дар бораи Душанбеи обод бисёр шеърҳо аз ҷониби шуаро эҷод гарданд. Чунончӣ, шоираи ширинкалом Норинисо, ки шайдою мафтуни Душанбе  гардидааст дар маҷмӯаи «Лаҳзаи дидор» ба дӯстон муроҷиат карда, чунин гуфтааст:

                             Эй дӯст биё, баҳри тамошои Душанбе,

                             Бешубҳа, ту ҳам мешавӣ, шайдои Душанбе.

                             Дар ҳотаи дил рӯида бо ҳусни дилангез,

                             Шодӣ бифизояд гули раънои Душанбе …       

                             Бо ҳиммати мардони барӯманд ба дунё,

                             Машҳур шавад, шаҳри дилорои Душанбе.

  Шоира дуруст қайд кардааст, ки танҳо бо ҳиммату дастгирии мардони барӯманду ҳунарманду донишманд шаҳри Душанберо метавон машҳур гардонид. Дар мавриди дигар Норинисо Душанберо шаҳри ҳунару меҳру вафо ва маркази илму маонӣ тасвир карда, чунин мегӯяд:

                              Шаҳри ҳунару меҳру вафо, шаҳри Душанбе,

                              Ҷо гаштаӣ дар ҳастии мо, шаҳри Душанбе.                               

                              Андар қади дилҷӯю дилорою базебат,

                              Дорӣ зи гули лола қабо, шаҳри Душанбе.

                              Пошад зи чароғи ҳунару илму маонӣ,

                              Бар мулки дилу дида зиё, шаҳри Душанбе.

  Бояд зикр кард, ки Душанбе   дар давоми 90 сол ба пойтахи ободу зебои ҷумҳурӣ табдил ёфт. Дар Душанбе   яке аз ноҳияҳои калону зебо бо номи абадзиндаи пири ҳакимони Машриқзамин Абӯалӣ ибни Сино номгузорӣ шудааст. Дар ноҳия инчунин, пайкараи Абӯалӣ ибни Сино қомат афрохтааст, ки ба ҳусни шаҳри Душанбе  ҳусни дигаре илова мекунад. Шоири халқии Тоҷикистон Гулназар Келдӣ дар дубайтии худ Душанберо чунин тасвир кардааст:

                               Душанбе  тахти Сино шуд, муборак,

                               Зи нав манзури дунё шуд, муборак.

                               Агарчанде дилам доғи Бухорост,

                               Душанбе  ҳам Бухоро шуд, муборак.

  Ноҳияи дигаре, ки дар шаҳри Душанбе  мавҷуд аст, ноҳияи Исмоили Сомонӣ мебошад, ки ба номи асосгузори давлати тоҷикон номгузорӣ карда шуда, дар маркази шаҳр ҳайкали Исмоили Сомонӣ гузошта шудааст. Шоир Гулназар дар яке аз дубайтиҳояш Душанберо шаҳри ҷавон муаррифӣ карда, аз Сомону Суғд нишон ва пойтахти тоҷикон буданаш фахр кардааст:

                                Душанбе гарчи  як шаҳри ҷавон аст,

                                Зи Сомону зи Суғди мо нишон аст.

                                Агарчи тоҷикон дар ҳар диёранд,

                                Душанбе пойтахти тоҷикон аст.

  Дар хиёбони Рӯдакӣ, назди Кохи Ваҳдат муҷассамаи Умари Хайём гузошта шудааст, ки агар ба тамошои он равед, тасаввур мекунед, ки дар Нишопур ҳастед:

                           Агар Хайём ринду бодапаймост,

                           Агар Ҳофиз фидои ёри зебост,

                           Душанбе  чун Нишопур асту Шероз,

                           Ки зери чархи гардун навбати мост.

  Манзилҳои истоқоматӣ ва биноҳои маъмурии шаҳри Душанберо рӯди Душанбе бо об таъмин менамояд. Барандаи ҷоизаи ба номи усто Рӯдакӣ Гулназар рӯди Душанберо чунин васф намудааст:

                          Чӣ шево меравад, рӯди Душанбе,

                          Ба фардо меравад, рӯди Душанбе.

                          Ба дил дорам аламҳои замоне,

                          Ки бе мо меравад, рӯди Душанбе.

  Ё дар рӯбоии дигар дарёи Душанберо ҳамоҳанги дили худ дониста гуфтааст:

                         Ин рӯди Душанбе, ки ҳамоҳанги ман аст,

                         Бо шӯру қиём ёри ҳамранги ман аст.

                         Гарде, ки рабояду барад, гарди шумост,

                         Санге, ки наметавон барад, санги ман аст.

  Аз мутолиаи ашъори Гулназар бармеояд, ки шоир ҳамеша дӯстдору ҷӯёву шайдои Душанбе ва дарёи Душанбе  будааст:

                         Шайдои Душанбеи ту бошам ҳама умр,

                         Ҷӯёи Душанбеи ту бошам ҳама умр.

                         Гар шаҳри Душанбеи ҷавонбахт тӯӣ,

                         Дарёи Душанбеи ту бошам ҳама умр.

  Асрҳою солҳо инҷониб обҳои мусаффои Душанбе   ҷориянд, ки шаҳрвандон аз онҳо нӯши ҷон карда, ҳаловат мебаранд. Шоир шаҳир Мирзо Турсунзода оби ширини Душанберо нӯши ҷон карда, баҳои баланд додаст:

                          Аз кӯҳи баланд аст равон оби Душанбе,

                          Тар карда, лаби ташналабон оби Душанбе.

                          Ҳарчанд ки ҷорист ба сад асру замонҳо,

                          Ба ёди Ватан монда ҷавон оби Душанбе.

  Шоири равоншод Лоиқ Шералӣ, ки дар пойтахти кишвар зиндагӣ ва эҷод кардааст, хеле ва хеле ҳам Душанберо дӯст медошт, онро гавҳораи миллати мо медонад:

                   Душанбе шаҳри беҳамтост, зеро гоҳвораи  мост,

                   Ки  қадри ишқ медонад, дилҷӯёни ноёбаш.

 Дар порчаи фавқ ки «Душанбе» унвон дорад, Лоиқ Шералӣ меҳру муҳаббату самимяти хешро нисбат ба ин шаҳри ҷону ҷонон чунин ба қалам додаст: 

                    Чӣ фирӯзахтару толеъбаландӣ,

                    Ки дорӣ хушдилону хушгилон ҳам.

                    Чӣ соҳибдавлату хушрӯзгорӣ,

                    Ки соҳиб дориву соҳибдилон ҳам.

  Имрӯз аксари сокинони пойтахт ашъори дар ситоиши Душанбе иншокардаи шуарои муосири тоҷикро мутолиа мекунанд ва ба худ ғизои маънавӣ мегиранд, ки ин хеле хуб аст.

 

Афғонов Сафаралӣ – омӯзгори фанни забон ва адабиёти тоҷики Литсейи Президентӣ барои хонандагони болаёқати Тоҷикистон, Аълочии маорифи Ҷумҳурии Тоҷикистон